سوره مائدة آيه 2
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْيَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَاناً وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
اي مؤمنان ! ( حرمت‌شكني ) شعائر ( دين ) خدا را براي خود حلال ندانيد ( بدين صورت كه هرگونه كه بخواهيد بدان دست ببريد و در آن تصرّف كنيد ) و نه ماه حرام را ( بدين معني كه در آن بجنگيد ) ، و نه قربانيهاي بي‌نشان و نه قربانيهاي نشانداري را ( كه به بيت‌الله هديّه مي‌گردند ، بدين گونه كه متعرّض چنين حيواناتي يا صاحبان آنها بشويد ) و نه كساني را كه آهنگِ آمدن به خانه خدا را دارند و به دنبال لطف و خوشنودي خدايند ( بدين معني كه آنان را از آمدن بدانجا بازداريد و يا اين كه با ايشان بجنگيد ) . هر وقت كه از احرام به در آمديد و از سرزمين حرم خارج شديد ، شكار كنيد ( و شكار كردن براي شما بلامانع خواهد بود ) . دشمنيِ قومي كه شما را از آمدن به مسجدالحرام باز داشتند ، شما را بر آن ندارد كه تعدّي و تجاوز كنيد . در راه نيكي و پرهيزگاري همديگر را ياري و پشتيباني نمائيد ، و همديگر را در راه تجاوز و ستمكاري ياري و پشتيباني مكنيد . از خدا بترسيد . بيگمان خداوند داراي مجازات شديدي است .
توضيحات :
« لا تُحِلُّوا » : حلال مكنيد . مباح ندانيد . « شَعَآئِرَ » : جمع شَعِيرَة ، علائم . مراد خود عبادات است كه انجام آنها نشانه خوشنودي خدا از انجام‌دهندگان عبادات است ، و نشانه‌هائي هستند كه بدانها راه هدايت از ضلالت باز شناخته مي‌شود . از قبيل : مناسك حجّ و سائر فرائض و احكام شريعت . « الشَّهْرَ الْحَرَامَ » : ماه حرام . مراد هر چهار ماه حرام است ، يعني : ذوالقعده ، ذوالحجّه ، محرّم ، رجب ( نگا : توبه / 36 ) . « الْهَدْيَ » : حيوانات بي‌نشاني كه به بيت‌الله هديّه مي‌شود . « ءَآمِّينَ » : قصدكنندگان . روندگان . « لا يَجْرِمَنَّكُمْ » : شما را وادار نسازد . « شَنَئَانُ » : بغض . دشمنانگي . « الْعُدْوَانِ » : تعدّي و تجاوز . ظلم و ستم .
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْيَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَاناً وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
اي مؤمنان ! ( حرمت‌شكني ) شعائر ( دين ) خدا را براي خود حلال ندانيد ( بدين صورت كه هرگونه كه بخواهيد بدان دست ببريد و در آن تصرّف كنيد ) و نه ماه حرام را ( بدين معني كه در آن بجنگيد ) ، و نه قربانيهاي بي‌نشان و نه قربانيهاي نشانداري را ( كه به بيت‌الله هديّه مي‌گردند ، بدين گونه كه متعرّض چنين حيواناتي يا صاحبان آنها بشويد ) و نه كساني را كه آهنگِ آمدن به خانه خدا را دارند و به دنبال لطف و خوشنودي خدايند ( بدين معني كه آنان را از آمدن بدانجا بازداريد و يا اين كه با ايشان بجنگيد ) . هر وقت كه از احرام به در آمديد و از سرزمين حرم خارج شديد ، شكار كنيد ( و شكار كردن براي شما بلامانع خواهد بود ) . دشمنيِ قومي كه شما را از آمدن به مسجدالحرام باز داشتند ، شما را بر آن ندارد كه تعدّي و تجاوز كنيد . در راه نيكي و پرهيزگاري همديگر را ياري و پشتيباني نمائيد ، و همديگر را در راه تجاوز و ستمكاري ياري و پشتيباني مكنيد . از خدا بترسيد . بيگمان خداوند داراي مجازات شديدي است .
توضيحات :
« لا تُحِلُّوا » : حلال مكنيد . مباح ندانيد . « شَعَآئِرَ » : جمع شَعِيرَة ، علائم . مراد خود عبادات است كه انجام آنها نشانه خوشنودي خدا از انجام‌دهندگان عبادات است ، و نشانه‌هائي هستند كه بدانها راه هدايت از ضلالت باز شناخته مي‌شود . از قبيل : مناسك حجّ و سائر فرائض و احكام شريعت . « الشَّهْرَ الْحَرَامَ » : ماه حرام . مراد هر چهار ماه حرام است ، يعني : ذوالقعده ، ذوالحجّه ، محرّم ، رجب ( نگا : توبه / 36 ) . « الْهَدْيَ » : حيوانات بي‌نشاني كه به بيت‌الله هديّه مي‌شود . « ءَآمِّينَ » : قصدكنندگان . روندگان . « لا يَجْرِمَنَّكُمْ » : شما را وادار نسازد . « شَنَئَانُ » : بغض . دشمنانگي . « الْعُدْوَانِ » : تعدّي و تجاوز . ظلم و ستم .
سوره مائدة آيه 3
متن آيه :
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِيناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! ) بر شما حرام است ( خوردن گوشت ) مردار ، خون ( جاري ) ، گوشت خوك ، حيواناتي كه به هنگام ذبح نام غير خدا بر آنها برده شود و به نام ديگران سر بريده شود ، حيواناتي كه خفه شده‌اند ، حيواناتي كه با شكنجه و كتك كشته شده‌اند ، آنهائي كه از بلندي پرت شده و مرده‌اند ، آنهائي كه بر اثر شاخ‌زدن حيوانات ديگر مرده‌اند ، حيواناتي كه درندگان از بدن آنها چيزي خورده و بدان سبب مرده‌اند ، مگر اين كه ( قبل از مرگ بدانها رسيده و ) آنها را سر بريده باشيد ، حيواناتي كه براي نزديكي به بتان قرباني شده‌اند ، و بر شما حرام است كه با چوبه‌هاي تير به پيشگوئي پردازيد و از غيب سخن گوئيد ، همه اينها براي شما گناه بزرگ و خروج از فرمان يزدان است . از امروز كافران از ( نابودن كردن ) دين شما مأيوس گشته‌اند ( و مي‌دانند اين دين ماندگار و جاودانه است ) ، پس از آنان نترسيد و از من بترسيد . امروز ( احكام ) دين شما را برايتان كامل كردم و ( با عزّت بخشيدن به شما و استوار داشتن گامهايتان ) نعمت خود را بر شما تكميل نمودم و اسلام را به عنوان آئين خداپسند براي شما برگزيدم . امّا كسي كه در حال گرسنگي ناچار شود ( از محرّمات سابق چيزي بخورد تا هلاك نشود ) و متمايل به گناه نباشد ( و عمداً نخواهد چنين كند ، مانعي ندارد ) چرا كه خداوند بخشنده مهربان است ( و از مضطرّ صرف نظر مي‌كند و براي او مقدار نياز را مباح مي‌نمايد ) .
توضيحات :
« مَآ أُهِلَّ لِغَيْرِ اللهِ بِهِ » : حيواني كه به هنگام ذبح نام جز خدا بر آن برده شود . يعني به نام ديگران و به خاطر تقرّب بدانان سر بريده شود . ( أُهِلَّ ) از مصدر ( إهْلال ) به معني بلندكردن صدا است به نام چيزي . مانند : لات ، عزّي ، يا به نام كسي . مانند : انبياء و اولياء ، به هنگام ذبح حيوان . « الْمُنْخَنِقَةُ » : خفه‌شده . « الْمَوْقُوذَةُ » : كتك‌خورده . « الْمَتَرَدِّيَةُ » : پرت‌شده . « ذَكَّيْتُمْ » : ذبح كرديد . « النُّصُبِ » : جمع آن ( أَنصاب ) ، سنگهائي كه در اطراف كعبه نصب كرده بودند و آنها را مي‌پرستيدند و بر روي چنين سنگهائي يا در كنار آنها حيوانات خود را براي تقرّب بدانها سر مي‌بريدند . « الأزْلام » : جمع زَلَم ، چوبه‌هاي تير . عربها وقتي كه مي‌خواستند راهيِ سفري يا جنگي يا تجارتي شوند ، و يا كار مهمّي - از قبيل ازدواج - انجام دهند ، سه تير برمي گرفتند و بر روي يكي : خدايم بدان فرمان داده است ، و بر روي دومي : خدايم از آن نهي كرده است ، مي‌نوشتند ، و بر روي سومي چيزي نمي‌نوشتند ، آنها را بهم مي‌زدند ، سپس اگر اوّلي به دستشان مي‌رسيد ، كار را انجام مي‌دادند ، و اگر دومي بيرون مي‌آمد ، كار را انجام نمي‌دادند ، و اگر سومي به دستشان مي‌افتاد ، دوباره فال را از سر مي‌گرفتند . امروزه به جاي اين چوبه‌ها ، از دانه‌هاي تسبيح ، مهره‌هاي نرد ، جام قهوه ، اوراق پاسور ، و چيزهاي نامشروع ديگر استفاده مي‌نمايند و فرمان قرآن را فراموش مي‌كنند . « مَخْمَصَةٍ » : گرسنگي . « مُتَجَانِفٍ » : متمايل ، گراينده .
سوره مائدة آيه 11
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! نعمتي را كه خدا به شما بخشيده است به ياد آوريد . بدان گاه كه جمعي خواستند به سوي شما دست‌درازي كنند ( و شما را از ميان بردارند ) امّا خدا دست آنان را از شما باز داشت ( و شر آنان را از سر شما كوتاه كرد ) . از خدا بترسيد ، و بايد كه مؤمنان تنها بر خدا تكيه كنند .
توضيحات :
« هَمَّ » : قصد كرد . خواست . « قَوْمٌ » : قومي . جمعي . شايد مراد كفّار قريش باشد كه قبل از هجرت خواستند پيغمبر و بسياري از ياران او را بكشند ( نگا : انفال / 30 ) .
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! نعمتي را كه خدا به شما بخشيده است به ياد آوريد . بدان گاه كه جمعي خواستند به سوي شما دست‌درازي كنند ( و شما را از ميان بردارند ) امّا خدا دست آنان را از شما باز داشت ( و شر آنان را از سر شما كوتاه كرد ) . از خدا بترسيد ، و بايد كه مؤمنان تنها بر خدا تكيه كنند .
توضيحات :
« هَمَّ » : قصد كرد . خواست . « قَوْمٌ » : قومي . جمعي . شايد مراد كفّار قريش باشد كه قبل از هجرت خواستند پيغمبر و بسياري از ياران او را بكشند ( نگا : انفال / 30 ) .
سوره مائدة آيه 12
متن آيه :
وَلَقَدْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً وَقَالَ اللّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاَةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضاً حَسَناً لَّأُكَفِّرَنَّ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ فَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ
ترجمه :
بيگمان خداوند از بني‌اسرائيل پيمان گرفت و دوازده رهبر براي آنان تعيين كرد و بديشان گفت : من با شمايم ( و ياري و مددتان مي‌نمايم ) اگر نماز را بگزاريد و زكات مال بدر كنيد و به پيغمبرانم ايمان بياوريد وآنان را ياري كنيد و ( با انفاق دارائي در راه خير ، از جمله كمك به نيازمندان ) به خدا قرض نيكوئي دهيد . ( با انجام همه اينها ) از گناهان شما چشم‌پوشي مي‌نمايم و شما را به باغهائي ( از بهشت ) وارد مي‌گردانم كه رودبارها از زير ( درختان ) آنها جاري است . امّا كسي كه از شما بعد از اين كافر شود ( و نقض عهد كند ) راه راست را گم كرده است ( و منحرف گشته است ) .
توضيحات :
« نَقِيباً » : سردار . رئيس . « اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً » : ( نگا : بقره / 136 ، و اعراف / 160 ) . « إِنِّي مَعَكُمْ » : من با شمايم . مراد : من شما را كمك و ياري مي‌كنم . « عَزَّرْتُمُوهُمْ » : اگر آنان را كمك كنيد و گراميشان داريد و از دشمنان و گرفتاريها به دورشان نمائيد . « أَقْرَضْتُمُ اللهَ » : به خدا قرض داديد . مراد انفاق مال در راه خيرات و دستگيري از بينوايان است . « سَوَآءَ السَّبِيل » : راستاي راه . راه راست . مراد راه نجات است . يادآوري : معني آيه بدين صورت نيز مي‌تواند باشد : خدا با شما است اگر نماز بخوانيد و . . . ، در اين صورت خداوند گناهان شما را مي‌بخشايد ، و . . .
سوره مائدة آيه 13
متن آيه :
فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُواْ حَظّاً مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِ وَلاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنْهُمُ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
ترجمه :
امّا به سبب پيمان‌شكني ايشان ، آنان را نفرين كرديم و از رحمت خود محروم داشتيم و دلهايشان را سخت نموديم ( به گونه‌اي كه دليل و اندرز بدان راه نمي‌يافت ) . آنان سخنان را تحريف و بخش فراواني از آنچه ( در تورات بود و ) بديشان تذكّر داده شده بود ، ترك كردند . ( اين خوي پليد هنوز هم در چنين قومي وجود دارد و تو ) هميشه مي‌تواني خيانتي ( تازه ) از آنان ببيني ، مگر عدّه كمي از ايشان ( كه به تو ايمان آورده‌اند و خيانت‌پيشه نيستند ) . پس از آنان درگذر و ( بدسگاليها و دوروئيهايشان را ) ناديده بگير ، كه خداوند نيكوكاران را دوست مي‌دارد .
توضيحات :
« قَاسِيَةً » : سخت . سنگين . « الكَلِمَ » : اسم جنس جمعي كلمه ، سخنان . « يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ » : سخنان را از موارد خود منحرف مي‌سازند و مطالب را دگرگون مي‌سازند ( نگا : بقره / 75 و 79 ، و آل‌عمران / 78 ) . « خَآئِنَةٍ » : خيانت . « إِصْفَحْ » : صرف نظر كن . از مؤاخذه چشم‌پوشي كن ( نگا : بقره / 109 ) .
سوره مائدة آيه 20
متن آيه :
وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَعَلَ فِيكُمْ أَنبِيَاء وَجَعَلَكُم مُّلُوكاً وَآتَاكُم مَّا لَمْ يُؤْتِ أَحَداً مِّن الْعَالَمِينَ
ترجمه :
( به ياد آوريد ) هنگامي را كه موسي به قوم خود گفت : اي قوم من ! نعمت خدا را بر خود متذكّر شويد ، و زماني را به ياد آوريد كه خداوند پيغمبراني در ميان شما برانگيخت و شاهاني از شما به سلطنت رسانيد ( و در واقع همه شما را با رهائي از ظلم و ستم فرعون و فرعونيان و بخشيدن دارائي و آزادي ، شاهِ خانه خود گردانيد ) ، و به شما آن داد كه به كس ديگري از جهانيان نداده است .
توضيحات :
« جَعَلَكُم مُّلُوكاً » : شما را شاه نمود . يعني به سبب كثرت شاهان ، گوئي همه شما را شاه گردانده است . يا اين كه مراد رسيدن بني‌اسرائيل به حرّيّت و ثروت و رفاه نسبي است ، و استعمال شاه جنبه مَثَل دارد ، همان گونه كه درباره شخص دارا و بي‌نيازي مي‌گوئيم : فلاني شاهِ زمان خود است ( نگا : غافر / 29 ) .
سوره مائدة آيه 21
متن آيه :
يَا قَوْمِ ادْخُلُوا الأَرْضَ المُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللّهُ لَكُمْ وَلاَ تَرْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِكُمْ فَتَنقَلِبُوا خَاسِرِينَ
ترجمه :
اي قوم من ! به سرزمين مقدّسي وارد شويد كه خداوند دخول بدانجا را براي شما مقدّر كرده است ، و ( در برابر دشمنِ سرسختي كه در آنجا بسر مي‌برد پاي به فرار نگذاريد و ) پشت مكنيد ، تا زيانكارانه برنگرديد ( و ياري و خوشنودي خدا را از دست ندهيد ) .
توضيحات :
« الأرْضَ الْمُقَدَّسَةَ » : سرزمين مقدّس كه از عريش تا فرات را دربر دارد . آنجا را سرزمين پاك از آن نظر مي‌گويند كه انبياء بيشماري در آن مبعوث شده‌اند و از لوث بت‌پرستي زدوده شده است . « كَتَبَ اللهُ لَكُمْ » : خداوند مقدّر كرده است كه اگر مطيع فرمان او باشيد ، بدانجا وارد مي‌شويد و سكونت مي‌كنيد .
سوره مائدة آيه 22
متن آيه :
قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّ فِيهَا قَوْماً جَبَّارِينَ وَإِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتَّىَ يَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِن يَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ
ترجمه :
گفتند : اي موسي ! در آنجا قوم زورمند و قلدري زندگي مي‌كنند و ما هرگز بدانجا وارد نمي‌شويم مادام كه آنان از آنجا بيرون نروند . در صورتي كه آنان از آن سرزمين بيرون رفتند ، ما بدانجا خواهيم رفت .
توضيحات :
« جَبَّارِينَ » : جمع جبّار ، زورمندِ بلند بالا و سركش . قلدرِ قوي‌هيكل .
سوره مائدة آيه 23
متن آيه :
قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ
ترجمه :
دو نفر ( سردار ) از مردان خداترس كه خداوند بديشان نعمت ( عقل و ايمان و شهامت ) داده بود ، گفتند : شما ( از قيافه درشت اين مردمان نترسيد و ناگهاني يورش بريد و ) از دروازه بر آنان وارد شويد . اگر وارد دروازه شويد ( به سبب دل ضعيفي كه دارند ) شما پيروز خواهيد شد . اگر مؤمن هستيد ، بر خدا توكّل كنيد .
توضيحات :
سوره مائدة آيه 24
متن آيه :
قَالُواْ يَا مُوسَى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَداً مَّا دَامُواْ فِيهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ
ترجمه :
گفتند : اي موسي ! ما هرگز بدان سرزمين مقدّس پاي نمي‌نهيم مادام كه آنان در آنجا بسر برند . پس ( دست از سر ما بردار و ) تو و پروردگارت برويد و ( با آن زورمندان قوي هيكل ) بجنگيد ؛ ما در اينجا نشسته‌ايم ( و منتظر پيروزي شما هستيم ! ) .
توضيحات :
« قَاعِدُونَ » : نشستگان .
متن آيه :
قَالُواْ يَا مُوسَى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَداً مَّا دَامُواْ فِيهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ
ترجمه :
گفتند : اي موسي ! ما هرگز بدان سرزمين مقدّس پاي نمي‌نهيم مادام كه آنان در آنجا بسر برند . پس ( دست از سر ما بردار و ) تو و پروردگارت برويد و ( با آن زورمندان قوي هيكل ) بجنگيد ؛ ما در اينجا نشسته‌ايم ( و منتظر پيروزي شما هستيم ! ) .
توضيحات :
« قَاعِدُونَ » : نشستگان .
سوره مائدة آيه 25
متن آيه :
قَالَ رَبِّ إِنِّي لا أَمْلِكُ إِلاَّ نَفْسِي وَأَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ
ترجمه :
( بدين هنگام موسي رو به درگاه كردگار كرد و عاجزانه ) گفت : پروردگارا ! من تنها اختيار خود و برادرم ( هارون ) را دارم ؛ ميان من و اين قوم ستم‌پيشه ، ( با عدالت خداوندي خود ) داوري كن ( و حساب ما را از حساب ايشان جدا فرما ، و ما را به عذاب آنان گرفتار منما ) .
توضيحات :
« فَافْرُقْ بَيْنَنَا » : ميان ما فرق بگذار و حساب ما را از يكديگر جدا بدار . ما را از همديگر دور بدار و ميان ما و ايشان فاصله بينداز . ميان ما و ايشان داوري كن .
سوره مائدة آيه 26
متن آيه :
قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الأَرْضِ فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ
ترجمه :
( خدا به موسي ) گفت : اين سرزمين تا چهل سال بر آنان ممنوع است ( و بدان پاي نخواهند گذاشت ، و ) در سرزمين ( خشك بيابان ) سرگردان ( بدين سو و آن سو ) مي‌گردند ( و راه به جائي نمي‌برند ) و بر قوم ستم‌پيشه و نافرمان غمگين مباش .
توضيحات :
« يَتِيهُونَ » : راه گم مي‌كنند . سرگردان مي‌مانند . « فَلا تَأْسَ » : غم مخور . غمگين مباش . از ماده ( أسي ) است .
سوره مائدة آيه 35
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! از خدا بترسيد ( و از اوامر او اطاعت كنيد و از نواهي او اجتناب ورزيد ) و براي تقرّب به خدا وسيله بجوئيد ( كه عبارت از طاعت و عبادت و اعمال شايسته و بايسته است ) ، و در راه او جهاد كنيد تا اين كه رستگار شويد .
توضيحات :
« إِبْتَغُوا » : بطلبيد . « الْوَسيلَةَ » : وسيله ، هر نوع عمل صالحي است كه موجب رضايت خدا و تقرّب بدو مي‌گردد .
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! از خدا بترسيد ( و از اوامر او اطاعت كنيد و از نواهي او اجتناب ورزيد ) و براي تقرّب به خدا وسيله بجوئيد ( كه عبارت از طاعت و عبادت و اعمال شايسته و بايسته است ) ، و در راه او جهاد كنيد تا اين كه رستگار شويد .
توضيحات :
« إِبْتَغُوا » : بطلبيد . « الْوَسيلَةَ » : وسيله ، هر نوع عمل صالحي است كه موجب رضايت خدا و تقرّب بدو مي‌گردد .
سوره مائدة آيه 51
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاء بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! يهوديان و مسيحيان را به دوستي نگيريد ( و به طريق اوّلي آنان را به سرپرستي نپذيريد ) . ايشان برخي دوست برخي ديگرند ( و در دشمني با شما يكسان و برابرند ) . هركس از شما با ايشان دوستي ورزد ( و آنان را به سرپرستي بپذيرد ) بيگمان او از زمره ايشان بشمار است . و شكّ نيست كه خداوند افراد ستمگر را ( به سوي ايمان ) هدايت نمي‌كند .
توضيحات :
« أوْلِيَآءَ » : جمع ولي ، دوستان . سرپرستان . « يَآ أيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ و النَّصَارَيا أوْلِيَآءَ » : در اينجا منظور اين نيست كه مسلمانان هيچ گونه رابطه تجاري و اجتماعي با يهوديان و مسيحيان نداشته باشند . بلكه منظور اين است كه با آنان هم‌پيمان نگردند و محرم اسرارشان ندانند و در برابر دشمنان خود بر دوستي آنان تكيه نكنند و هرگز ايشان را به سرپرستي نپذيرند .
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاء بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! يهوديان و مسيحيان را به دوستي نگيريد ( و به طريق اوّلي آنان را به سرپرستي نپذيريد ) . ايشان برخي دوست برخي ديگرند ( و در دشمني با شما يكسان و برابرند ) . هركس از شما با ايشان دوستي ورزد ( و آنان را به سرپرستي بپذيرد ) بيگمان او از زمره ايشان بشمار است . و شكّ نيست كه خداوند افراد ستمگر را ( به سوي ايمان ) هدايت نمي‌كند .
توضيحات :
« أوْلِيَآءَ » : جمع ولي ، دوستان . سرپرستان . « يَآ أيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ و النَّصَارَيا أوْلِيَآءَ » : در اينجا منظور اين نيست كه مسلمانان هيچ گونه رابطه تجاري و اجتماعي با يهوديان و مسيحيان نداشته باشند . بلكه منظور اين است كه با آنان هم‌پيمان نگردند و محرم اسرارشان ندانند و در برابر دشمنان خود بر دوستي آنان تكيه نكنند و هرگز ايشان را به سرپرستي نپذيرند .
سوره مائدة آيه 52
متن آيه :
فَتَرَى الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِيبَنَا دَآئِرَةٌ فَعَسَى اللّهُ أَن يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَيُصْبِحُواْ عَلَى مَا أَسَرُّواْ فِي أَنْفُسِهِمْ نَادِمِينَ
ترجمه :
مي‌بيني كساني كه بيماري ( ضعف و شكّ و نفاق ) به دل دارند ، ( در دوستي و ياري با يهوديان و مسيحيان ) بر يكديگر سبقت مي‌گيرند و مي‌گويند : مي‌ترسيم كه ( روزگار برگردد و ) بلائي بر سر ما آيد ( و به كمك ايشان نيازمند شويم ) . اميد است كه خداوند فتح ( مكّه ) را پيش بياورد يا از جانب خود كاري كند ( و دشمنان اسلام را نابود و منافقان را رسوا نمايد ) و اين دسته از آنچه در دل پنهان داشته‌اند ، پشيمان گردند ( و بر ضعف و شكّ و نفاق خود افسوس خورند ) .
توضيحات :
« دَآئِرَةٌ » : مصيبت بزرگي كه چرخش زمان باعث پيدايش آن شود . حادثه و بلائي كه همه را در برگيرد . « الْفَتْحِ » : فتح مكّه . پيروزي و نصرت .
متن آيه :
فَتَرَى الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِيبَنَا دَآئِرَةٌ فَعَسَى اللّهُ أَن يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَيُصْبِحُواْ عَلَى مَا أَسَرُّواْ فِي أَنْفُسِهِمْ نَادِمِينَ
ترجمه :
مي‌بيني كساني كه بيماري ( ضعف و شكّ و نفاق ) به دل دارند ، ( در دوستي و ياري با يهوديان و مسيحيان ) بر يكديگر سبقت مي‌گيرند و مي‌گويند : مي‌ترسيم كه ( روزگار برگردد و ) بلائي بر سر ما آيد ( و به كمك ايشان نيازمند شويم ) . اميد است كه خداوند فتح ( مكّه ) را پيش بياورد يا از جانب خود كاري كند ( و دشمنان اسلام را نابود و منافقان را رسوا نمايد ) و اين دسته از آنچه در دل پنهان داشته‌اند ، پشيمان گردند ( و بر ضعف و شكّ و نفاق خود افسوس خورند ) .
توضيحات :
« دَآئِرَةٌ » : مصيبت بزرگي كه چرخش زمان باعث پيدايش آن شود . حادثه و بلائي كه همه را در برگيرد . « الْفَتْحِ » : فتح مكّه . پيروزي و نصرت .
سوره مائدة آيه 53
متن آيه :
وَيَقُولُ الَّذِينَ آمَنُواْ أَهَؤُلاء الَّذِينَ أَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُواْ خَاسِرِينَ
ترجمه :
( بدان گاه كه فتح و پيروزي فرا رسد ) مؤمنان مي‌گويند : آيا اينان همان كساني هستند كه با شدّت و با حدّت به خدا سوگند مي‌خوردند و مي‌گفتند : ما ( بر آئين شمائيم و همچون شما مسلمانيم و ) با شما هستيم ! ( دروغ گفتند و ) كردارشان بيهوده و تباه گشت ( و رنجشان بر باد رفت و تلاششان هدر گرديد ) و زيانكار شدند ( و هم ايمان و هم ياري مؤمنان را از دست دادند ) .
توضيحات :
« أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ » : با نهايت تأكيد به خدا سوگند مي‌خورند . « جَهْدَ » : غايت و نهايت . حال يا مفعول مطلق است ( نگا : بيضاوي ) . « أَيْمَان » : جمع يمين ، سوگندها . « حَبِطَتْ » : هدر رفت . بي‌ثمر شد . « حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِينَ » : اين جمله مي‌تواند مقول قول مؤمنان ، يا بيان خداوند متعال درباره سرانجام بد منافقان باشد .
متن آيه :
وَيَقُولُ الَّذِينَ آمَنُواْ أَهَؤُلاء الَّذِينَ أَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُواْ خَاسِرِينَ
ترجمه :
( بدان گاه كه فتح و پيروزي فرا رسد ) مؤمنان مي‌گويند : آيا اينان همان كساني هستند كه با شدّت و با حدّت به خدا سوگند مي‌خوردند و مي‌گفتند : ما ( بر آئين شمائيم و همچون شما مسلمانيم و ) با شما هستيم ! ( دروغ گفتند و ) كردارشان بيهوده و تباه گشت ( و رنجشان بر باد رفت و تلاششان هدر گرديد ) و زيانكار شدند ( و هم ايمان و هم ياري مؤمنان را از دست دادند ) .
توضيحات :
« أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ » : با نهايت تأكيد به خدا سوگند مي‌خورند . « جَهْدَ » : غايت و نهايت . حال يا مفعول مطلق است ( نگا : بيضاوي ) . « أَيْمَان » : جمع يمين ، سوگندها . « حَبِطَتْ » : هدر رفت . بي‌ثمر شد . « حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِينَ » : اين جمله مي‌تواند مقول قول مؤمنان ، يا بيان خداوند متعال درباره سرانجام بد منافقان باشد .
سوره مائدة آيه 54
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
ترجمه :
اي مؤمنان ! هركس از شما از آئين خود بازگردد ( و از ايمان به كفر گرايد ، كوچكترين زياني به خدا نمي‌رساند و در آينده ) خداوند جمعيّتي را ( به جاي ايشان بر روي زمين ) خواهد آورد كه خداوند دوستشان مي‌دارد و آنان هم خدا را دوست مي‌دارند . نسبت به مؤمنان نرم و فروتن بوده و در برابر كافران سخت و نيرومندند . در راه خدا جهاد مي‌كنند و به تلاش مي‌ايستند و از سرزنش هيچ سرزنش‌كننده‌اي ( در اطاعت از فرمان يزدان ) هراسي به خود راه نمي‌دهند . اين هم فضل خدا است ( كه كسي داراي چنين اوصافي باشد ) ؛ خداوند آن را به هركس كه بخواهد ( به خير و خوبي نائل شود ) عطاء مي‌كند . و خداوند داراي فضل فراوان و ( انعام بيشمار است ، و از مستحقّان آن ) آگاه است .
توضيحات :
« أَذِلَّةٍ » : جمع ذليل ، مراد افراد مهربان و نرم‌خو و متواضع است . « أَعِزَّةٍ » : جمع عزيز ، مراد افراد سختگير و دلير و بيباك است . واژه‌هاي ( أَذِلَّةٍ ) و ( أَعِزَّةٍ ) صفت كلمه ( قَوْمٍ ) مي‌باشد . « لآئِمٍ » : سرزنش كننده . « وَاسِعٌ » : داراي فضل فراوان و انعام بيكران .
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
ترجمه :
اي مؤمنان ! هركس از شما از آئين خود بازگردد ( و از ايمان به كفر گرايد ، كوچكترين زياني به خدا نمي‌رساند و در آينده ) خداوند جمعيّتي را ( به جاي ايشان بر روي زمين ) خواهد آورد كه خداوند دوستشان مي‌دارد و آنان هم خدا را دوست مي‌دارند . نسبت به مؤمنان نرم و فروتن بوده و در برابر كافران سخت و نيرومندند . در راه خدا جهاد مي‌كنند و به تلاش مي‌ايستند و از سرزنش هيچ سرزنش‌كننده‌اي ( در اطاعت از فرمان يزدان ) هراسي به خود راه نمي‌دهند . اين هم فضل خدا است ( كه كسي داراي چنين اوصافي باشد ) ؛ خداوند آن را به هركس كه بخواهد ( به خير و خوبي نائل شود ) عطاء مي‌كند . و خداوند داراي فضل فراوان و ( انعام بيشمار است ، و از مستحقّان آن ) آگاه است .
توضيحات :
« أَذِلَّةٍ » : جمع ذليل ، مراد افراد مهربان و نرم‌خو و متواضع است . « أَعِزَّةٍ » : جمع عزيز ، مراد افراد سختگير و دلير و بيباك است . واژه‌هاي ( أَذِلَّةٍ ) و ( أَعِزَّةٍ ) صفت كلمه ( قَوْمٍ ) مي‌باشد . « لآئِمٍ » : سرزنش كننده . « وَاسِعٌ » : داراي فضل فراوان و انعام بيكران .
سوره مائدة آيه 55
متن آيه :
إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
ترجمه :
تنها خدا و پيغمبر او و مؤمناني ياور و دوست شمايند كه خاشعانه و خاضعانه نماز را به جاي مي‌آورند و زكات مال به در مي‌كنند .
توضيحات :
« وَ هُمْ رَاكِعُونَ » : و حال آن كه آنان عبادات و تكاليف خود را فروتنانه و از صميم قلب انجام مي‌دهند ( نگا : آل‌عمران 43 ، و ص / 24 ) . اين جمله ، حال فاعل فعلهاي ( يُقِيمُونَ ) و ( يُؤْتُونَ ) است ( نگا : توبه / 54 ) . و مي‌تواند جمله مستأنفه نيز باشد .
متن آيه :
إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
ترجمه :
تنها خدا و پيغمبر او و مؤمناني ياور و دوست شمايند كه خاشعانه و خاضعانه نماز را به جاي مي‌آورند و زكات مال به در مي‌كنند .
توضيحات :
« وَ هُمْ رَاكِعُونَ » : و حال آن كه آنان عبادات و تكاليف خود را فروتنانه و از صميم قلب انجام مي‌دهند ( نگا : آل‌عمران 43 ، و ص / 24 ) . اين جمله ، حال فاعل فعلهاي ( يُقِيمُونَ ) و ( يُؤْتُونَ ) است ( نگا : توبه / 54 ) . و مي‌تواند جمله مستأنفه نيز باشد .
متن آيه :
وَمَن يَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ
ترجمه :
و هركس كه خدا و پيغمبر او و مؤمنان را به دوستي و ياري بپذيرد ( از زمره حزب‌الله است و ) بي‌ترديد حزب‌الله پيروز است .
توضيحات :
« حِزْب » : جمعيّتي كه داراي يك ايده و مرام باشند و به سوي هدف واحدي مردمان را فرا خوانند .
سوره مائدة آيه 82
متن آيه :
لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ قَالُوَاْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَاناً وَأَنَّهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! ) خواهي ديد كه دشمن‌ترين مردم براي مؤمنان ، يهوديان و مشركانند ، و خواهي ديد كه مهربان‌ترين مردم براي مؤمنان ، كسانيند كه خود را مسيحي مي‌نامند ، اين بدان خاطر است كه در ميان مسيحيان ، كشيشان و راهباني هستند كه ( به سبب آشنائي با دين خود و خوف از خدا ، از شنيدن حق سر باز نمي‌زنند و در برابر آن ) تكبّر نمي‌ورزند .
متن آيه :
لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ قَالُوَاْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَاناً وَأَنَّهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! ) خواهي ديد كه دشمن‌ترين مردم براي مؤمنان ، يهوديان و مشركانند ، و خواهي ديد كه مهربان‌ترين مردم براي مؤمنان ، كسانيند كه خود را مسيحي مي‌نامند ، اين بدان خاطر است كه در ميان مسيحيان ، كشيشان و راهباني هستند كه ( به سبب آشنائي با دين خود و خوف از خدا ، از شنيدن حق سر باز نمي‌زنند و در برابر آن ) تكبّر نمي‌ورزند .
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر